Ses Olayları Konu Anlatımı

Konu: Ses Olayları (Lise 1 Türkçe)

Konu Anlatımı:

Ses olayları, kelimelerin yapısında veya ek alırken meydana gelen değişikliklerdir. Türkçede anlam bozulmadan bazı seslerin düşmesi, türemesi ya da değişmesi ses olayları kapsamındadır. Temel ses olayları şunlardır:

1. Ünlü Düşmesi (Hece Düşmesi):

İki heceli bazı sözcükler ek aldıklarında ikinci hecedeki dar ünlü (ı, i, u, ü) düşer.
Örnek: burun → burnu, ağız → ağzı

2. Ünlü Türemesi:

Bazı sözcükler ek aldığında araya yardımcı bir ünlü girer.
Örnek: af → affetmek, his → hissetmek

3. Ünsüz Yumuşaması (Yumuşama):

Sert ünsüz (p, ç, t, k) ile biten bir sözcüğe ünlü ile başlayan bir ek gelirse bu ünsüz, yumuşak ünsüze (b, c, d, ğ) dönüşür.
Örnek: kitap → kitabı, ağaç → ağacı

4. Ünsüz Sertleşmesi (Benzeşme):

Sert ünsüzle biten sözcüğe, yumuşak ünsüzle başlayan bir ek geldiğinde ekin başındaki ünsüz sertleşir.
Örnek: kitapçı → kitapçık (çı → çık)

5. Ünsüz Türemesi:

Bazı sözcükler ek aldığında araya bir ünsüz girer.
Örnek: his → hissetmek, hak → hakkı

6. Ünlü Daralması:

Sonu geniş ünlüyle biten bazı fiiller “-yor” eki aldığında, sonundaki ünlü daralır (a/e → ı/i/u/ü).
Örnek: başla → başlıyor, anla → anlıyor

Örnek Cümle:

Çocuk burnunu sildi. (Ünlü düşmesi: burun → burnunu)

Mini Test:

Aşağıdakilerden hangisinde ünsüz yumuşaması vardır?
A) saatler
B) kalemlik
C) ağaçlar
D) kitapta

“Ağız” sözcüğüne “-ı” eki getirildiğinde ne olur?
A) Ünsüz türemesi
B) Ünlü düşmesi
C) Ünsüz sertleşmesi
D) Ünlü türemesi

Aşağıdaki sözcüklerden hangisinde ünsüz sertleşmesi vardır?
A) elbise
B) tabanca
C) çiçekçi
D) çocukluk

“Affetmek” kelimesinde görülen ses olayı nedir?
A) Ünlü düşmesi
B) Ünsüz sertleşmesi
C) Ünsüz türemesi
D) Ünlü daralması

Aşağıdakilerden hangisinde ünlü daralması görülür?
A) koşuyor
B) okuyor
C) yapıyor
D) anlıyor

Cevap Anahtarı:

C

B

C

C

D